Ακούμε τελευταία από πολλούς ότι η ψυχολογικοποίηση ή η ψυχιατρικοποίηση της καπιταλιστικής κρίσης όσον αφορά την ερμηνεία της και την κατανόησή της, δεν είναι μια «σοβαρή αντιμετώπιση» της κατάστασης και απέχει πολύ από άλλες «έγκυρες» πολιτικές αναλύσεις! Μπορεί όσοι εκφράζουν την διαφωνία τους σε μια «ψυχολογικού τύπου» ερμηνεία ή αντίληψη της πραγματικότητας να έχουν και δίκιο… Όμως, παρά τις όποιες αντιρρήσεις που μπορεί να έχει ο οποιοσδήποτε, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι τα κοινωνικά φαινόμενα –και ειδικά εκείνα που χαρακτηρίζονται ως φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας- επιδρούν στον ψυχισμό τόσο των ατόμων όσο και των συνόλων (όπως και το αντίστροφο βέβαια, δεδομένου, ότι άτομο και κοινωνία βρίσκονται σε σχέση διαλεκτική δηλ. σχέση αλληλεπίδρασης/αλληλεξάρτησης).
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε επίσης, ότι δεν υπάρχει μια και μοναδική ερμηνεία της κατάστασης γιατί η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών δεν θα επέτρεπε την ΜΙΑ και ΜΟΝΑΔΙΚΗ οπτική στην ανάλυση και στην κατανόηση των αιτίων που γεννούν τα φαινόμενα.
Τον τελευταίο καιρό, ισχυροποιείται μέσα μου η άποψη ότι αρκετά –για να μην πω υπερβολικά- έχουμε αναλύσει όσα βιώνουμε (με όρους πολιτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, ψυχολογικούς κ.λπ.), σε σημείο που έχουμε αποδυναμώσει την καθημερινότητά μας από την ίδια την ουσία της! Και η ουσία είναι η αλλαγή ή η ανατροπή της, μιας και πρόκειται για μια φρικτή καθημερινότητα!
Εάν γράφω, λοιπόν, αυτό το κείμενο δεν είναι για να προσθέσω «κάτι» καινούριο στα ήδη χιλιοειπωμένα… Απλά, μια προσωπική μου ανάγκη είναι για να δώσω «σχήμα» σε σκόρπιες σκέψεις, στην προσπάθειά μου να κατανοήσω γιατί κάθε φορά που αυτός ο λαός βιάζεται , κακοποιείται ή εξοντώνεται, «δένεται» με ολοένα και μεγαλύτερη διαστροφή με τους εξουσιαστές/βασανιστές του (σε άλλο κείμενο μπορούμε να αναφερθούμε και στο σύνδρομο της Στοκχόλμης, που σχετίζεται με το φαινόμενο της κακοποίησης και της παθολογικής σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ θύτη/θύματος)!
Η κοινωνία αυτή μου θυμίζει, λοιπόν, έντονα τον ψυχισμό μιας κακοποιημένης γυναίκας! Πιο συγκεκριμένα:
Μια γυναίκα που έχει κακοποιηθεί (εναλλακτικά αντί του όρου «γυναίκα» χρησιμοποιούμε εδώ τον όρο «ελληνική κοινωνία») έχει απελπιστεί από όσα περνάει και έτσι, έχει παγιώσει μέσα της την πεποίθηση ότι «ο σύντροφός της (ο εξουσιαστής της) δεν αλλάζει»… Αυτή η σκέψη -που με τον καιρό γίνεται βεβαιότητα- από μόνη της, την οδηγεί στην αναποφασιστικότητα και στην παθητικότητα και έτσι, η πιθανότητα να κάνει κάτι για να αλλάξει την ζωή της περιορίζεται ή εκμηδενίζεται… Κάθε φορά που επαναλαμβάνεται η κακοποίηση (νέα μνημόνια, νέα μέτρα κ.λπ.) εδραιώνεται στην συνείδησή της και ο ρόλος του θύματος που την παραλύει συναισθηματικά! Η θυματοποίηση -που είναι αναπόφευκτο στοιχείο της κακοποίησης- την ακινητοποιεί…
Η αβεβαιότητα για το μέλλον, η ανασφάλεια και ο καθημερινός φόβος είναι στοιχεία που την «αναγκάζουν» να χρησιμοποιήσει ως «άμυνα» την αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα (Ρίξτε μια ματιά π.χ. στην αρχική σας σελίδα στο fb και θα διαπιστώσετε ότι οι περισσότεροι «φίλοι» σας συμπεριφέρονται λες και δεν συμβαίνει τίποτα που να τους αφορά)! … Η τραυματική εμπειρία που βιώνει είναι σα να μην την «αφορά», σα να μην της ανήκει! Στο τέλος, η άδικη και βίαιη συμπεριφορά δεν γίνεται αντιληπτή ως τέτοια αλλά μοιάζει ή να μην είναι ορατή ή κάποιες φορές να θεωρείται ακόμα και «ως φυσιολογική και αναγκαία»!!!
Αυτή η άρνηση να περάσει στο συνειδητό την εμπειρία της κακοποίησης της αφαιρεί την ελπίδα ότι μπορεί να διεκδικήσει μια «αλλιώτικη, πιο όμορφη ζωή» και οδηγείται σε μια «παράλογη» στάση, δηλ. «να περιμένει, να εύχεται ή και να προσεύχεται», απλά, να μην επαναληφθεί η κακοποίηση!!! Αυτή η πίστη (που μοιάζει μεταφυσική ή «μαγική») είναι αυτή που αποκλείει την πιθανότητα της «θεραπείας» (στην προκειμένη περίπτωση της αντίδρασης, της σύγκρουσης, της εξέγερσης ή πείτε το όπως αλλιώς θέλετε)!
Παράλληλα, η κακοποιημένη γυναίκα/ελληνική κοινωνία πιστεύει ότι κάθε φορά που ο σύντροφός της (ο εξουσιαστής της) γίνεται βίαιος, κατά βάθος, λυπάται και μετανοεί για την συμπεριφορά του και μέσα της αρχίζει να τον δικαιολογεί καθώς σκέφτεται ότι «οι συνθήκες είναι τέτοιες που δεν μπορεί να κάνει αλλιώς»!!! Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μετά από ένα βίαιο επεισόδιο (ξυλοδαρμός, απολύσεις, περικοπή συντάξεων, επιβολή χαρατσιών) να επέρχεται η «συγχώρηση» από την πλευρά του θύματος!!!
Η αμφιθυμία (συναισθηματική αντιφατικότητα) που χαρακτηρίζει τα άτομα που βρίσκονται σε μια τέτοια κατάσταση σε συνδυασμό με όσα αναφέραμε προηγουμένως, ενισχύεται και από τον φόβο της αλλαγής! Αυτός ο φόβος μπορεί να βασίζεται είτε στο ότι η ίδια ποτέ δεν γνώρισε «κάτι» καλύτερο για να το επιθυμήσει, να το ονειρευτεί, να το αναζητήσει ή και να το διεκδικήσει είτε επειδή έχει πειστεί ότι δεν αξίζει να ζήσει με αυτοσεβασμό και αξιοπρέπεια!
Όλα τα παραπάνω, την οδηγούν στην αποξένωση (αλλοτρίωση) από τον ίδιο της τον εαυτό, την κοινωνική απομόνωση (με αποτέλεσμα οι γύρω της να αδυνατούν να την στηρίξουν ή να την βοηθήσουν) και την υποχώρηση που –μοιραία- οδηγούν την ίδια, σε πλήρη αδυναμία/απραξία και από την άλλη, ενισχύεται η θέση του θύτη-εξουσιαστή που γίνεται χειρότερος!
Εάν προσθέσει κανείς -στο επίπεδο το κοινωνικό- εκτός από το έλλειμμα της ταξικής συνείδησης και τον ρόλο/λειτουργία των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών θεσμών που δρουν έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η αίσθηση της απώλειας ελέγχου και της εξάρτησης ο κύκλος της βίας/αίματος όχι μόνο δεν θα «κλείνει» αλλά θα εντείνεται σε βαθμό και ένταση (γιατί δεν πρέπει ότι οι θεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος όχι μόνο αντανακλούν την πραγματικότητα αλλά κυρίως τείνουν να αναπαράγουν αυτή την πραγματικότητα και αυτός είναι και ο κύριος σκοπός της ύπαρξης και της λειτουργίας τους)!
Αυτό, άλλωστε, γίνεται και στις διαπροσωπικές σχέσεις κακοποίησης… Το θύμα εφόσον, δέχεται την υποκριτική κλάψα, την μετάνοια και την «συγνώμη» του θύτη, εφόσον, δέχεται τις υποσχέσεις για μια καλύτερη συμπεριφορά και ζωή στο μέλλον, στο επόμενο διάστημα βιώνει την ακόμα πιο βίαιη συμπεριφορά του!
Σε επίπεδο ατομικό, υπάρχουν και οι περιπτώσεις εκείνες που ο «κόμπος φτάνει στο χτένι» και η γυναίκα κάνει την «υπέρβαση»! «Ψηλώνει» ο νους της, που θα’ λεγε και ο Παπαδιαμάντης και «λύνει» το άρρωστο δέσιμο με ποικίλους τρόπους!
Σε κοινωνικό επίπεδο «ο νους μας δεν ψήλωσε ακόμα»… Οψόμεθα…
Αντιγόνη Κριπαροπούλου
Καθηγήτρια Kοινωνιολογίας
* Άρνηση - Μηχανισμός άμυνας όπου το άτομο ασυνείδητα αποφασίζει να αρνηθεί ή να μην αναγνωρίσει κάποιον κίνδυνο.Η άρνηση της πραγματικότητας πραγματοπιείται όταν το άτομο απειλείται από έντονα και επίπονα συναισθήματα.
** Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι ένας βασικός όρος της ψυχολογίας,με άπειρες εφαρμογές στη ζωή μας.Είναι η τάση ενός ατόμου να φέρεται κατά τον τρόπο που άλλοι έχουν προεξοφλήσει.Ως όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1948 από τον Merton.Kύριο χαρακτηριστικό αυτής της θεωρίας είναι πως αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση,τι χαρακτηριστικά πιστεύουμε εμείς ότι έχει και όχι πως πραγματικά είναι μία κατάσταση,δηλαδή τα αντικειμενικά της γνωρίσματα.Η άποψη,η γνώμη που έχουμε για μία κατάσταση,αυτό που πιστεύουμε ότι είναι και όχι αυτό που πραγματικά είναι,καθορίζει την συμπεριφορά μας.Το πως εκτιμούμε ένα γεγονός καθορίζει την συμπεριφορά μας και όχι τι πραγματικά συμβαίνει με το γεγονός αυτό.
*** Ο Cooley συνέβαλε την θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης με τον `` κοινωνικό κατοπτρισμό του εαυτού`` ( κατοπτρικός εαυτός ). Δηλ.η αυτοεικόνα μας εξαρτάται από το πως φανταζόμαστε ότι μας βλέπουν οι Σημαντικοί Άλλοι.
